مالیات تکلیفی چیست؟ – نرخ‌، تکالیف قانونی و آخرین تغییرات

در نظام مالیاتی هر کشور علاوه بر روش‌های متداول وصول مالیات بر درآمد از خود مؤدی مکانیزم‌های هوشمندی برای تضمین وصول مالیات پیش‌بینی می‌شود. مالیات تکلیفی چیست؟ این سؤال محور اصلی یکی از مهم‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین بخش‌های قانون مالیات‌های مستقیم در ایران است. مالیات تکلیفی روشی است که در آن پرداخت‌کننده وجوه مکلف می‌شود بخشی از درآمد گیرنده وجوه را در مبدا کسر کرده و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کند. 

این ساز و کار نه تنها جریان درآمدی دولت را تضمین می‌کند، بلکه ابزاری قدرتمند برای نظارت بر تراکنش‌های اقتصادی و جلوگیری از فرار مالیاتی محسوب می‌شود. درک دقیق انواع مالیات تکلیفی، نرخ مالیات تکلیفی امسال و جریمه‌های قانونی آن، برای هر کسب‌وکار و مدیر مالی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. در این مقاله از آرمیتاتکس درباره مالیات تکلیفی توضیحات مهمی ارائه داده‌ایم.

مالیات تکلیفی چیست و چه کسانی مکلف به پرداخت آن هستند؟ 

این مالیات به آن بخش از مالیات بر درآمد اطلاق می‌شود که بر اساس حکم قانون، وظیفه کسر، نگهداری و پرداخت آن به دولت بر عهده شخص پرداخت‌کننده (کارفرما، مستاجر حقوقی، کارفرما در قرارداد پیمانکاری و…) گذاشته شده است. به عبارت دیگر، شخص پرداخت‌کننده وجوه نقش «مامور وصول مالیات» را ایفا می‌کند و قبل از تسویه نهایی، مبلغ مشخصی از درآمد شرکت ب را تحت عنوان مالیات کسر کرده و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز می‌نماید. 

این مبلغ کسر شده، برای گیرنده وجوه، به عنوان این مالیات اشخاص ثالث یا مالیات علی‌الحساب محسوب می‌شود و در نهایت از کل مالیات عملکرد سالانه او کسر خواهد شد. مسئولیت تضامنی در مالیات تکلیفی به این معنی است که اگر پرداخت‌کننده، از کسر و پرداخت مالیات امتناع کند، سازمان امور مالیاتی می‌تواند هم از پرداخت‌کننده و هم از مؤدی اصلی، مطالبه مالیات کند.

تفاوت اصلی مالیات تکلیفی با مالیات بر درآمد و مالیات عملکرد 

اگرچه این مالیات زیرمجموعه‌ای از مالیات بر درآمد محسوب می‌شود، اما تفاوت ماهوی با مالیات عملکرد دارد:

ویژگی	مالیات تکلیفی (WHT)	مالیات بر درآمد/عملکرد
مبنای محاسبه	بخشی از درآمد ناخالص	سود خالص سالانه پس از کسر هزینه‌های قابل قبول
وظیفه کسر و پرداخت	بر عهده شخص ثالث (پرداخت‌کننده وجوه)	بر عهده خود مودی اصلی (شخص حقیقی یا حقوقی)
ماهیت	اغلب به‌صورت علی‌الحساب	تسویه‌حساب نهایی و قطعی
زمان پرداخت	پایان ماه بعد از تخصیص یا پرداخت	پس از تسلیم اظهارنامه عملکرد (تیرماه سال بعد)

 

پرداخت مالیات تکلیفی در واقع تضمین می‌کند که دولت قبل از تسویه حساب نهایی، بخشی از حق مالیاتی خود را وصول کرده است.

انواع مالیات تکلیفی در ایران (۹ مورد کلیدی)

مالیات‌های این مالیات در ایران دامنه گسترده‌ای از فعالیت‌های اقتصادی را پوشش می‌دهند که هر کدام نرخ و مقررات خاص خود را دارند. آگاهی از این انواع مالیات تکلیفی برای جلوگیری از جرایم ماده ۱۹۹ ق.م.م ضروری است.

مالیات تکلیفی حقوق و دستمزد 

یکی از رایج‌ترین انواع این مالیات، مالیات بر حقوق و دستمزد است. کارفرما موظف است قبل از پرداخت حقوق، مالیات حقوق را از درآمد مشمول مالیات کارمند کسر و به حساب دولت واریز کند.

معافیت: سقف معافیت حقوق و دستمزد برای سال ۱۴۰۳/۱۴۰۴ به صورت سالانه یا ماهانه توسط قانون بودجه تعیین می‌شود.

نرخ‌های پلکانی: نرخ‌های مالیات حقوق بر اساس مازاد درآمد نسبت به سقف معافیت، به‌صورت پلکانی (۱۰٪، ۱۵٪، ۲۰٪ و درآمدهای بالا ۳۰٪) محاسبه می‌شود. این نرخ‌ها برای تمامی شرکت‌هایی که دارای کارمند هستند، از طریق خدمات حسابداری و نرم‌افزارهای حقوق و دستمزد اعمال می‌شود.

مالیات تکلیفی اجاره املاک 

بر اساس ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم، هرگاه شخص حقوقی یا اشخاصی که مکلف به کسر مالیات هستند، ملک یا املاکی را از اشخاص حقیقی اجاره کنند، مستاجر مکلف است مالیات اجاره را کسر و پرداخت کند.

نکته تخصصی: مستاجران شخص حقوقی باید ۲۵٪ از ۷۵٪ مبلغ اجاره‌بها را تحت عنوان مالیات تکلیفی کسر کنند. در واقع، قانون ۲۵٪ اجاره‌بها را بابت هزینه‌های مالک (موجر) معاف کرده و ۷۵٪ مابقی را مشمول مالیات می‌داند.

نرخ نهایی: نرخ نهایی این مالیات بر اساس نرخ‌های پلکانی حقوق (طبق ماده ۱۳۱ ق.م.م) محاسبه می‌شود، اما کسر مالیات در مبدا به عنوان علی‌الحساب انجام می‌گیرد.

مالیات تکلیفی پزشکان و مراکز درمانی

بر اساس تبصره ۶ ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم، کلیه مراکز درمانی اعم از بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و سایر اشخاص حقوقی که وجوهی را بابت حق‌الزحمه به پزشکان پرداخت می‌کنند، مکلف به کسر این مالیات هستند.

نرخ: نرخ این مالیات پزشکان ۱۰٪ حق‌الزحمه تعیین شده است. این تکلیف با هدف شفاف‌ سازی درآمد پزشکان و مقابله با پدیده مالیات کارتخوان و تراکنش‌های بانکی نامنظم اعمال شده است.

مالیات تکلیفی پیمانکاری و تکالیف کارفرما 

در قراردادهای پیمانکاری، کارفرما مکلف است مالیات پیمانکاران جزء (مقاطعه‌کاران) را کسر کند.

نرخ: در برخی موارد، کارفرما موظف به کسر ۳ درصد کل دستمزد پیمانکاران جزء است. این مبلغ به صورت علی‌الحساب کسر و به حساب سازمان واریز می‌شود.

مالیات تکلیفی حق‌الوکاله (۵٪ حق الوکاله)

بر اساس ماده ۱۰۳ ق.م.م، وکلای دادگستری موظف‌اند در وکالت‌نامه‌هایی که ارائه می‌کنند، حق تمبر الصاق کنند. همچنین موکل یا اشخاصی که وجوه حق‌الوکاله را به وکیل می‌پردازند، مکلف به کسر مالیات تکلیفی هستند.

نرخ: نرخ مالیات تکلیفی حق الوکاله ۵٪ کل حق‌الوکاله تعیین شده است که باید توسط وکیل کسر و به حساب سازمان واریز شود.

مالیات تکلیفی اشخاص حقوقی خارجی وموسسات مقیم خارج

هرگاه اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانی وجوهی را بابت ارائه خدمات، انتقال تکنولوژی، حق امتیاز و… به مالیات تکلیفی اشخاص حقوقی خارجی یا موسسات مقیم خارج پرداخت کنند، موظف‌اند بر اساس مواد ۱۰۷ و ۱۰۸ ق.م.م، مالیات را با نرخ‌های مشخصی از کل مبلغ کسر و به حساب دولت واریز نمایند.

نکته: نرخ‌های مالیاتی در این بخش به نوع فعالیت و توافقنامه‌های بین‌المللی با کشور مبدا بستگی دارد.

مالیات تکلیفی نقل و انتقال سهام (۴٪ ارزش اسمی در شرکت‌های غیربورسی)

بر اساس ماده ۱۴۳ قانون مالیات‌های مستقیم، نقل و انتقال سهام شرکت‌ها مشمول این مالیات است که توسط خریدار و فروشنده یا کارگزار کسر و پرداخت می‌شود.

نرخ: نرخ مالیات تکلیفی نقل و انتقال سهام ۴٪ ارزش اسمی سهام در شرکت‌های غیربورسی تعیین شده است. در شرکت‌های بورسی این نرخ کمتر و به صورت ۰.۵ درصد ارزش فروش است.

مالیات تکلیفی مضاربه و موسسات بیمه 

این مالیات مضاربه بر عهده صاحب سرمایه است که باید مالیات سود سهم عامل را پس از پرداخت سود، کسر و پرداخت کند. همچنین در حوزه مالیات تکلیفی، به مالیات تکلیفی اجاره خودرو و اجاره سایر اموال و ماشین آلات نیز باید اشاره کرد؛ اگر اجاره‌ دهنده شخص حقیقی و مستاجر شخص حقوقی باشد، مستاجر مکلف به کسر و ایصال مالیات است. موسسات بیمه نیز بر اساس ماده ۱۲۸ ق.م.م مکلف به کسر مالیات سود متعلقه به سرمایه‌گذاران هستند.

نرخ مالیات تکلیفی چند درصد است؟

همان‌طور که مشاهده شد، نرخ این مالیات هر سال بسته به نوع فعالیت و قانون مربوطه متفاوت است. بخش عمده این مالیات‌ها، ماهیت علی‌الحسابی دارند، به این معنی که در نهایت در اظهارنامه مالیات عملکرد مودی اصلی لحاظ و تسویه نهایی انجام می‌شود.

جدول جامع نرخ‌های مالیات تکلیفی و مرجع قانونی

ردیف	عنوان مالیات تکلیفی	نرخ مالیات تکلیفی	مرجع قانونی (ماده ق.م.م)
۱	اجاره (اشخاص حقوقی مستأجر)	۲۵٪ درآمد مشمول مالیات (۷۵٪ اجاره‌بها)	ماده ۵۳
۲	حقوق	پلکانی (۱۰٪، ۱۵٪، ۲۰٪ و ۳۰٪) مازاد بر سقف معافیت سالانه	ماده ۸۵
۳	حق الوکاله	۵٪ کل حق الوکاله	ماده ۱۰۳
۴	پزشکان و مراکز درمانی	۱۰٪ حق‌الزحمه (علی‌الحساب)	تبصره ۶ ماده ۱۶۹
۵	پیمانکاری	۳٪ کل دستمزد	–
۶	نقل و انتقال سهام (غیربورسی)	۴٪ ارزش اسمی	ماده ۱۴۳
۷	مضاربه	نرخ‌های قانونی بر درآمد مشمول مالیات سهم عامل	ماده ۱۰۶
۸	اشخاص حقوقی خارجی	نرخ‌های متغیر بسته به نوع خدمات	ماده ۱۰۷ و ۱۰۸

تکالیف قانونی و نحوه پرداخت مالیات تکلیفی 

وظیفه کسر و ایصال (واریز) این مالیات، یک تکلیف مستقل است که زمان و شیوه اجرای آن اهمیت ویژه‌ای دارد.

مهلت قانونی کسر و ایصال 

مودیان مکلف (پرداخت‌کنندگان وجوه) موظف‌اند مالیات کسر شده را حداکثر تا پایان ماه بعد از تاریخ پرداخت یا تخصیص وجوه، به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند. برای مثال، اگر حقوق بهمن‌ماه در انتهای بهمن‌ماه پرداخت شود، مالیات کسر شده باید تا پایان اسفندماه به سازمان پرداخت گردد. این مهلت شامل ارسال فهرست‌های مالیاتی نیز می‌شود.

ضرورت ارائه فهرست‌ها و نقش خدمات حسابداری در مستندسازی

پرداخت‌کننده وجوه علاوه بر واریز نقدی مالیات، موظف است فهرست کامل اشخاصی که مالیات آن‌ها کسر شده است را همراه با جزئیات و محاسبات، به سازمان امور مالیاتی ارائه کند. آموزش مالیات تکلیفی به حسابداران و استفاده از خدمات حسابداری دقیق در ثبت اسناد، کلید اصلی مستندسازی درست این تراکنش‌ها است.

معرفی سایت مالیات تکلیفی و سامانه‌های آنلاین

سامانه پرداخت این مالیات و ارسال فهرست‌ها، به صورت عمده از طریق سامانه‌های الکترونیکی سازمان امور مالیاتی (Tax.gov.ir) انجام می‌شود. برای مثال کارفرمایان موظف‌ هستند لیست حقوق را از طریق سامانه مالیات حقوق ارسال کنند. 

همچنین، با هدف شفاف‌سازی بیشتر، سامانه‌های تخصصی مانند سامانه ویژه پزشکان ایجاد شده است. در راستای شفافیت و ایجاد نظام داده‌ برداری مدرن، استفاده از ابزارهای مالیاتی هوشمند و کلماتی نظیر مالیات کارتخوان به عنوان یک سیستم داده‌ برداری مدرن، به سازمان کمک می‌کند تا از صحت اظهارات واریزکنندگان مالیات تکلیفی اطمینان حاصل کند.

رعایت شفافیت مالی و مقابله با پولشویی از طریق تکالیف مالیاتی 

تکالیف مالیاتی به‌ویژه در مورد تراکنش‌های بزرگ یا پرداخت به اشخاص حقوقی خارجی، نقش مهمی در شفافیت اقتصادی دارند. سازمان با الزام اشخاص به اعلام دقیق هویت گیرنده و پرداخت‌کننده، عملاً ابزاری موثر برای مقابله با پولشویی وتامین مالی غیرقانونی را به دست می‌آورد.

جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی

پیامدهای عدم رعایت تکالیف مالیاتی بسیار سنگین‌تر از مالیات عملکردی است، زیرا فرد مکلف، علاوه بر مسئولیت اصلی خود، نقش امین دولت را نیز ایفا می‌کند.

میزان جریمه قانونی 

بر اساس ماده ۱۹۹ قانون مالیات‌های مستقیم، عدم کسر یا عدم ایصال (واریز) مالیات‌های تکلیفی توسط مکلفین، مشمول جریمه‌های زیر می‌شود:

جریمه تاخیر: معادل ۱۰٪ مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر.

جریمه دیرکرد: معادل ۲.۵٪ مالیات به ازای هر ماه تاخیر از سررسید پرداخت.

این جریمه‌ها به هیچ وجه قابل بخشودگی نیستند و یکی از دلایل اصلی برای تمرکز بر جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی در آموزش این مالیات است. علاوه بر این، در صورت عدم واریز، مبلغ مالیات تکلیفی کسر شده از هزینه‌های قابل قبول پرداخت‌کننده کسر شده و سود شرکت افزایش می‌یابد.

مسئولیت تضامنی و نقش مشاوره مالیاتی در جلوگیری از جرایم سنگین

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، در صورت امتناع پرداخت‌کننده وی به همراه مودی اصلی در قبال مالیات مسئولیت تضامنی دارند. این بدان معناست که سازمان می‌تواند تمام مالیات و جریمه‌ها را از پرداخت‌کننده دریافت کند. بنابراین استفاده از مشاوره مالیاتی و خدمات مالیاتی تخصصی، بهترین راهکار برای مدیریت صحیح زمان‌بندی و جلوگیری از جرایم سنگین مالی است.

مالیات تکلیفی در مقایسه با سایر مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم

درک جایگاه مالیات تکلیفی در نظام مالیاتی مستلزم تمایز آن با سایر انواع مالیات است.

مقایسه با مالیات بر درآمد و اهمیت تسلیم اظهارنامه

همان‌طور که گفته شد، مالیات تکلیفی یک کسر علی‌الحساب از درآمد ناخالص است. اما مالیات بر درآمد، بر سود خالص سالانه شخص حقیقی یا حقوقی اعمال می‌شود. مبالغ پرداخت شده بابت این مالیات، هنگام تسلیم اظهارنامه مالیات عملکرد، از مالیات نهایی مودی کسر شده و ممکن است مودی بستانکار شود. اهمیت تسلیم اظهارنامه مالیات تکلیفی در اینجا مشخص می‌شود تا سازمان بتواند این مبالغ را به درستی به حساب مودی منظور کند.

جایگاه مالیات تکلیفی در نظام مالیاتی

این مالیات یکی از مکانیزم‌های اصلی وصول مالیات‌های مستقیم است. در مقابل مالیات‌های مستقیم دیگری مانند مالیات بر دارایی یا مالیات بر ثروت نیز وجود دارند که فرآیند و وظیفه وصول آن‌ها کاملاً متفاوت است و ارتباط مستقیمی با مالیات تکلیفی ندارند.

تمایز با مالیات بر ارزش افزوده و قوانین جدید 

مالیات تکلیفی ماهیت مالیات بر درآمد دارد، در حالی که مالیات بر ارزش افزوده (VAT) یک مالیات غیر مستقیم است که بر مصرف اعمال می‌شود. این مالیات توسط پرداخت‌کننده از طرف دولت کسر می‌شود، اما مالیات بر ارزش افزوده در فاکتور فروش به مشتری اضافه شده و توسط فروشنده از مشتری دریافت می‌شود. قوانین مالیاتی در سال‌های اخیر با هدف یکپارچه‌سازی و شفاف‌سازی داده‌ها تدوین شده‌اند که این امر، دقت در پرداخت این مالیات و سایر تکالیف را بیش از پیش ضروری ساخته است.

آنچه درباره مالیات تکلیفی دانستید

این مالیات ستون فقرات نظارت مالیاتی بر تراکنش‌ها و درآمدزایی اشخاص حقیقی و حقوقی است. وظیفه کسر، ایصال و تسلیم فهرست‌ها، یک تکلیف غیرقابل چشم‌ پوشی است که به موجب آن پرداخت‌ کنندگان نقش امین وصول دولت را ایفا می‌کنند. 

با توجه به نرخ‌های مختلف و جریمه‌های سنگین و غیرقابل بخشودگی ماده ۱۹۹ ق.م.م هوشیاری در رعایت مهلت‌های قانونی برای تمامی کسب‌ و کارها امری حیاتی است. استفاده از سامانه‌های آنلاین و خدمات حسابداری تخصصی، تنها راه جلوگیری از جریمه و سوءاستفاده از مسئولیت تضامنی است.

سوالات متداول

آیا مالیات تکلیفی همان مالیات عملکرد است؟

خیر. مالیات تکلیفی بخشی از مالیات بر درآمد مودی است که توسط پرداخت‌ کننده وجوه کسر و پرداخت می‌شود، در حالی که مالیات عملکرد بر سود خالص سالانه مودی اعمال می‌شود.

جریمه عدم کسر یا پرداخت مالیات تکلیفی چقدر است؟

جریمه اصلی شامل ۱۰٪ مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و ۲.۵٪ مالیات به ازای هر ماه تاخیر از سررسید پرداخت است (ماده ۱۹۹ ق.م.م).

مهلت پرداخت مالیات تکلیفی چه زمانی است؟

به طور عمومی، پرداخت‌کننده مکلف است مالیات کسر شده را حداکثر تا پایان ماه بعد از پرداخت یا تخصیص وجوه، به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کند.

آیا مالیات تکلیفی مستلزم تکمیل اظهارنامه است؟

بله. مکلفین به کسر و ایصال مالیات باید فهرست‌های مربوطه را تسلیم نمایند. همچنین مودی اصلی نیز باید در اظهارنامه سالانه خود این مالیات علی‌الحساب را لحاظ کند.